कम्प्युटर फॉरेन्सिक इन्व्हेस्टिगेटर

कम्प्युटर फॉरेन्सिक इन्व्हेस्टिगेटर
हल्लीचे जग हे इंटर्नेट सॅव्ही झालेले आहे आणि बरेचसे महत्वाचे व्यवहार हे इंटरनेट वर होतात म्हणून हे व्यवहार करतांना काळजी घेतली पाहिजे
अलीकडच्या दहशतवादी घटनांमधला आधुनिक तंत्रज्ञानाचा सफाईदार वापर महत्वाचा ठरला आहे. उत्तर अमेरिकेतल्या व्हरमाँटमधल्या ‘व्हॅली न्यूज’मध्ये मॅथ्यू स्कोफील्ड यांनी पॅरिसवरच्या हल्ल्यात झालेल्या तंत्रज्ञानाच्या वापराच्या चांगल्या आणि वाईट बाजूंचा विचार केला आहे. दहशतवाद्यांनी या हल्ल्यात केलेला आॅनलाईन चॅटींग, गेमींग, सोशल मीडिया आणि जीपीएसचा केलेला वापर त्यांची योजना अंमलात आणण्यासाठी महत्वाचा ठरला होता.  जी तंत्रे त्यांच्या विरोधात लढताना उपयोगी ठरणारी आहेत ती त्यांना देखील उपलब्ध होत आहेत.
रक्तपात न करता गुन्हेगारी वाढली आहे. अनेक अतिरेक्‍यांकडून संगणकाचा खुबीने वापर केला जात आहे. त्यामुळे तिसरे महायुद्ध  सायबरमधून लढले जाईल.
सायबर क्षेत्रात दक्षिण कोरियासारखे छोटे देशही आपल्यापेक्षा प्रगत आहेत, हे लक्षात घ्यायला हवं. भारतात तयार होणा-या संगणकतज्ज्ञांना काही वर्ष देशात राहून सेवा करायला हवी. इंटरनेटवरच्या गुन्ह्यांच्या म्हणजेच सायबर गुन्हेगारी आणि सायबर दहशतवाद फार घडत आहे. या सायबर गुन्हेगारांना शोधूण्याकरिता कम्प्युटर फॉरेन्सिक इन्व्हेस्टिगेटर अतिशय महत्वाची भूमिका बजावतात
रक्ताचे डाग, हस्ताक्षर, वस्तूवरील गुन्हेगाराचे ठसे हे तपासाचे तंत्र आता लोकांना माहीत आहे. सायबर जगतातले गुन्हे जसे नवीन आहेत तसाच या जगातील तपासही नवीन आहे. सायबर फॉरेंसिक ही नवीन शाखा आता विकसित होत आहे. सायबर तपासामध्ये दोन पातळ्या महत्त्वाच्या आहेत. 1) पुरावा गोळा करणे. सायबर गुन्ह्यांमधील पुरावा हा इलेक्‍ट्रॉनिक रेकॉर्ड (शब्द, आवाज आणि चलचित्र) अशा स्वरूपाचा असतो. गुन्हा घडला त्या ठिकाणी हा पुरावा; संगणक, मोबाईल फोन, सीडी अशा स्वरूपात सापडतो. हा पुरावा काळजीपूर्वक गोळा करावा लागतो, जेणेकरून त्यातील सत्यता नष्ट होणार नाही. 2) पुराव्याचे पृथक्करण करणे. मिळालेल्या उपकरणांमधून आपल्या हवी असणारी फाइल शोधणे हे काम सोपे नाही. एका यंत्रामध्ये हजारो फाइली असतात. त्यातून चोरी झालेली फाइल मिळविणे हे कापसाच्या ढिगाऱ्यातून सुई शोधण्यासारखे आहे. त्याचबरोबर वेगवेगळ्या उपकरणांतून माहिती कशी शोधायची याची वेगवेगळी सॉफ्टवेअर्स उपलब्ध आहेत. ती वापरण्याचे कौशल्य कम्प्युटर फॉरेन्सिक इन्व्हेस्टिगेटरमध्ये असतात.
सायबर गुन्हेगारीचे  काही उदाहरण
 १ हॅकर्सनी अमेरिकेच्या सरकारी संगणकातील माहिती चोरली आहे. आताच्या व माजी अशा मिळून ४० लाख सरकारी कर्मचाऱ्यांची व्यक्तिगत माहिती चोरण्यात आली असून आतापर्यंत अमेरिकी संगणकावर हॅकर्सनी  केलेला हा सर्वात मोठा हल्ला आहे.
२ एखादा सायबर हल्ला क्षणार्धात ही गुप्तता धोक्यात आणत असल्याच्या घटनाही समोर येत असतात. अमेरिकेतील ऑफिस ऑफ पर्सनल मॅनेजमेंट (ओपीएम)वर झालेल्या सायबर हल्ल्यामध्ये तब्बल ५६ लाख  जणांचे फिंगरप्रिन्ट्स चोरीला गेले आहेत.
३चीन मधील प्रसिद्ध विद्यापीठाचीही वेबसाईट डॉन टू" या  हॅकरनीच  हॅक केली होती .
४. .आयसिस हि दहशदवादी संघटना या सायबर  महायुद्धात भारताला लक्ष करत आहे असे दिसते कारण,नुकतेच भारतातून आयसिसचे हस्तक  ताब्यात घेण्यात आलेत तेव्हा त्यांच्याकडून अशी माहिती मिळाली कि ,
हि संघटना हॅकर्सना  हॅक करण्यासाठी नोकरीस ठेवत आहे आणि त्यांना १० हजार डॉलर म्हणजे तब्बल ६ लाख ६० हजार रुपये प्रत्येक कामाकरिता देत आहे , सरकारी वेबसाईट हॅक करून माहिती गोळा करण्याचे काम या हॅकर्सना आहे .सोशल मेडियाचा उपयोग आयसिस संगणक अभियंत्यांना गळाला अडकाविण्याकरिता  करीत  आहे
५ मागे  काँग्रेसचे नेते राहुल गांधी आणि काँग्रेस पक्षाचे ट्विटर अकॉउंट हॅक झाले होते .अज्ञात व्यक्तीने हॅक करुन त्यावर आक्षेपार्ह्य पोस्ट केल्या होत्या .
सायबर गुन्हेगारीवर  प्रतिबंध
इंटरनेट वापरताना  नेट बँकींग अकाऊंट क्रमांक, आपला आयडी क्रमांक, पासवर्ड, क्रेडीट किंवा डेबीट पासवर्ड क्रमांक अथवा उघड करताना सावधानता बाळगावी. ऑन लाईन खरेदी करताना सुरक्षिततेचे उपाय योजावेत.  स्पॅम मेल, फसवे मेल यावर डबल क्लिक करुन उघडण्याचा प्रयत्न करु नये. अशा मेल मधून व्हायरसची एक्झीक्युटेबल फाईल आपल्या नकळत डाऊन लोड होते. आपण जेव्हा संगणकावर काम करतो तेव्हा केलेल्या कामाची एक डुप्लीकेट फाईल तयार होऊन ती हार्ड डिक्सवर सेव्ह होते. जेव्हा आपण इंटरनेट चालू करतो तेव्हा अलगदपणे ही माहिती हॅकरला मेल व्दारे प्राप्त होते. .त्यामुळे  फसगत टाळण्यासाठी अशा प्रकारचे फसवे मेल डीलीट करावे आपली संगणक सिस्टीम ऍन्टी व्हायरस, फायर वॉलने सुरक्षित ठेवावी.
सायबर  गुन्हेगार कसे शेधावे
 सायबर गुन्हे व गुन्हेगार शोधणे सोपं आहे. फ्रॉड मेल, धमकी देणारे मेल, किडनॉपिंग, फिशिंग, पोर्नोग्राफी आदींचे गुन्हे उघड करणे अतिशय सोपे आहे. यासाठी वापरात आलेल्या संगणक किंवा मेलवरुन गुन्हेगाराचा आयपी ऍड्रेस (इंटरनेट प्रोटोकॉल ऍड्रेस) शोधला जातो. असा मेल कोणत्या सर्व्हरवरुन आला हे शोधले जाते. आयपी ऍड्रेसवरुन वापरण्यात आलेल संगणक, त्याचा प्रकार, इंटरनेट स्पीड, सर्व्हरचे लोकेशन व सदरचा मेल कोठून आला हे उघड करुन गुन्हेगाराला शोधता येते.
 कोणताही सायबर ऍटॅक आयपी ऍड्रेसद्वारे शोधणे शक्य आहे. सुरक्षितता,सावधगिरी बाळगून इंटरनेटचा वापर करणे ही काळाची गरज आहे.

लेखक : प्रा योगेश हांडगे 

(लेखक पुणे इन्स्टिट्यूट ऑफ कम्प्युटर टेक्नॉलॉजी येथील कम्प्युटर विभागात सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत. )