खंडणी मागणारे रॅन्समवेअर व्हायरस

सावधान ! "खंडणी मागणारे रॅन्समवेअर व्हायरस" सायबर चोरांपासून सावध रहा

....................................सायबर सुरक्षेसाठी  इंडियन कॉम्प्युटर इमर्जन्सी रिस्पॉन्स टीम-सीईआरटी-ईन  

सध्याच्या  आधुनिक युगात  बँकिंग सुविधांचा लाभ घेणे खूपच सोयीचे झाले आहे. जसे पैसे हवे असतील तर पूर्वी प्रमाणे बँकेत  पावती भरून लांब लाईन मध्ये उभे राहण्याची गरज नहि. ATM चा वापर करून लगेच ताबडतोब आपणास पैसे मिळू शकतात. आज घरो घरी इंटरनेट चा वापर वाढला आहे, त्यामुळे जवळपास सर्वच बँकांनी इंटरनेट द्वारे बँकिंग ची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. नेट बँकिंग च्या सुविधे मुळे आपण घर बसल्या बिल भरणे, पैसे दुसरी कडे पाठवणे, असे सहजगत्या करू शकतो. परंतु हे सर्व करत असताना आपल्या कडून नजर चुकीने काही त्रुटी राहतात आणी  सायबर चोरांकडून हकिंग सारखे प्रकार घडून आपणास नाहक मनस्ताप सहन करावा लगतो

भारतात सीईआरटी ही एजन्सी हॅकिंग फिशिंग यांसारख्या प्रकारांना आळा घालण्याचं काम करते .सायबर सुरक्षेसाठी भारतीय संगणक आणीबाणी प्रतिसाद पथक (इंडियन कॉम्प्युटर इमर्जन्सी रिस्पॉन्स टीम-सीईआरटी-ईन) आणि मलेशियातील सायबर सिक्‍युरिटी संस्था, सिंगापूरमधील सिंगापूर कॉम्प्युटर इमर्जन्सी रिस्पॉन्स टीम-सिंग-सीईआरटी) आणि जपानमधील जपान कॉम्प्युटर इमर्जन्सी रिस्पॉन्स टीम को ऑर्डिनेशन सेंटरशी करार केला आहे. मलेशियातील संस्थेशी , सिंगापूरच्या संस्थेशी , तर जपानच्या संस्थेची  संवेदनशील माहितीचे आदानप्रदान करण्याबाबत सहमतीचा करार केला होता

मागे अमेरिका दौर्‍यावर असताना अमेरिकेचे अध्यक्ष ओबामा व भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यात महत्त्वाच्या संरक्षण करारांवर चर्चा झाली होती . तसेच 8 जून 2016 रोजी संयुक्त निवेदनात दोन्ही देशांनी लोकपातळीवर संपर्कासाठी काही नवीन उपाययोजना जाहीर केल्या आहेत . त्यावेळी सायबर हॅकिंग व इतर गुन्ह़्यांमध्ये माहितीची होणारी चोरी, संगणक सुरक्षा, अंतर्गत सायबर सुरक्षेसाठी माहिती मिळवण्याकरिता केली जाणारी विनंती व इतर बाबींवर चर्चा करण्यात आली होती 

मागे फेब्रुवारी २०१५ मध्ये  वैयक्तिक लॉगइन आणि पासवर्ड चोरणा-या तसेच त्यावर हल्ला करणा-या व्हायरसपासून सावध राहावे, असा सल्ला सर्ट-इन या भारतीय सायबर सुरक्षा प्रतिसाद दलाने दिला होता . कर्मचा-यांनी देशातील ई- बँकिंग युजर्सना दिला होता . त्यावेळी ‘क्रायडेक्स’ असे आढळलेल्या व्हायरसचे नाव होते . हा व्हायरस विविध बँका तसेच सोशल नेटवर्किंग साइट्सवर हल्ला करत होता . देशात हा व्हायरस झपाट्याने पसरत चालला होता . क्रायडेक्स हा ई- बँकिंगची माहिती चोरणारा ट्रॉजन होता . एकदा अॅक्टिव्हेट झाल्यानंतर तो लॉगइनची गोपनीय माहिती चोरत होता .

--:ई-बँकिंग करणाऱ्या ग्राहकांना सायबर सुरक्षा अधिकाऱ्यांनी सतर्कतेचा इशारा दिला होता . त्यांनी ग्राहकांना ‘वॉर्म’ या व्हायरसपासून बचाव करण्याचा सल्ला दिला होता . हा व्हायरस  धोकादायक मानल्या जाणाऱ्या ट्रोजन व्हायरसचा सदस्य होता . त्यावेळी कॉम्प्युटर इमरजन्सी रिपॉन्स टीम ऑफ इंडिया (सीईआरटी-इन) यांनी ही माहिती दिली होती . क्रायडेक्स व्हायरस वेगाने पसरत होता . 

क्रायडेक्स हा माहिती चोरणारा ई-बँकिंग ट्रोजन होता , जो विविध रिमूव्हेबल ड्राईव्हद्वारे पसरत होता . हा व्हायरस ऑनलाईन बँकिंग, सोशल मीडियावर निशाणा साधत युझर्सचं नाव आणि पासवर्ड चोरी करत होता .

कंप्युटर इमरजंसी रिस्पॉंस टीम ऑफ इंडिया (सीईआरटी-इन) नं ही माहिती दिली होती . यानुसार क्रायडेक्स मालेवअर जलदगतीनं पसरत असल्याचं निदर्शनास आलं होत 

क्रायडेक्स सूचना चोरणारा ई-बँकिंग ट्रोझन होता. जो विविध रिमुव्हेबल ड्राइव्हच्या माध्यमातून पसरतो आणि ऑनलाइन बँकिंग, सोशल मीडियावर निशाणा साधून ग्राहकांचे नावं आणि पासवर्ड चोरतो. विशेष म्हणजे सीईआरटी देशात हँकिंग-फिशिंग इत्यादींशी लढणारी नोडल एजंसी आहे. त्यांनी ही माहिती दिली होती . 

उपाय योजना :

त्यामुळे पेन ड्राईव्ह, यूएसबी कॉर्ड यांसारखे रिमूव्हेबल ड्राईव्ह वापरताना काळजी घेण्याचा सल्ला सीईआरटीने दिला होता . 

कॉम्प्युटर इमरजन्सी रिपॉन्स टीम ऑफ इंडिया (सीईआरटी-इन) यांनी ही माहिती दिली होती . क्रायडेक्स व्हायरस वेगाने पसरत होता .  हा व्हायरस ऑनलाईन बँकिंग, सोशल मीडियावर निशाणा साधत युझर्सचं नाव आणि पासवर्ड चोरी करत होता 

--त्यामुळे पेन ड्राईव्ह, यूएसबी कॉर्ड यांसारखे रिमूव्हेबल ड्राईव्ह वापरताना काळजी घेण्याचा सल्ला सीईआरटीने दिला होता . 

खंडणी मागणारा रेनसमवेयर व्हायरस

नुकतीच जजगातील अनेक देशामध्ये कम्प्युटर व्हायरस हहल्ल्यांची  विविध सायबर हल्ल्यांची मालिका सुरु झाली होती . या हल्ल्यात प्रामुख्याने  खाजगी आणि सरकारी कार्यालय,बँका, रुग्णालये यांना  लक्ष्य करण्यात आलं. सायबर हल्लेखोरांनी मायक्रोसॉफ्टची जुनी ऑपरेटिंग सिस्टमच्या कमकुवतपणाचा फायदा घेतला.

हल्ल्याचे स्वरूप:   कम्प्युटर सुरु करण्यासाठी त्यांना खूप अडचणी येत होत्या . आणि  हॅक झालेलय कम्प्युटरवर  एक मेसेज दाखवण्यात येत होता . त्यात असं म्हटलं होत  की, फाइल रिकव्हर करायची असल्यास पैसे भरा.

हा व्हायरस कम्प्युटरमधील असणाऱ्या फाइल आणि व्हिडिओ इनक्रिप्ट करतो आणि पैसे दिल्यानंतर पुन्हा तुमच्या फाइल सुरु होतात. 

या सायबर हल्ल्यासाठी रेनसमवेयर नावाच्या व्हायरसचा वापर केला . रेनसमवेयर हा व्हायरस  तुमच्या कम्प्युटर्स फाइल डिलीट करण्याची धमकी देतो. , जर तुमच्या फाइल वाचवायच्या असतील तर त्यासाठी पैशांची अर्थातच खंडणीची मागणी करतो.

सुदैवानं हा व्हायरस अद्याप भारतात पसरलेला नाही. पण याचा धोका कायम आहे.

 सायबर क्रिमिनल सायबर  अर्थात हल्लेखोर  रॅन्समवेअरच्या मदतीनं कॉम्प्युटर लॉक करून त्यातला डेटा डिलीट करण्याची धमकी देऊन त्या बदल्यात खंडणीच्या स्वरूपात मोठी रक्कमेची मागणी करतात .

प्रत्येक व्यवहारासाठी ते हजारो अमेरिकन डॉलर्सची खंडणी मागतात. 

सध्या मात्र  मात्र सायबर  तज्ज्ञांच्या दक्षतेमुळे सायबर हल्लेखोरांचा  डाव फसल्यामुळं ते भविष्यात मोठा सायबर हल्ला करण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
काय करतात  रॅन्समवेअर ?
रॅन्सम’ इंग्रजीमध्ये  अर्थ एखाद्या वस्तूच्या बदल्यात मागितलेली ‘खंडणी’.  रॅन्समवेअर अशाच प्रकारची खंडणी वसूल करण्याचं काम करतात. 
हल्ल्याचे स्वरूप:
 संगणक चालू केल्यावर तो नेहमीपेक्षा  एक वेगळीच स्क्रीन दाखवतो अणि  तुमचा संगणक आता कायमचा लॉक झाला असल्याचं लिहून येतं आणि आता तो तुम्हाला वापरायचा असेल तर तिथे दिलेल्या खात्यावर / लिंकवर जाऊन सांगितले आहेत तेवढे पैसे जमा करा तरच संगणक अनलॉक करता येईल असं लिहिलेलं असतं. हे  रॅन्समवेअर संगणक अथवा मोबाईल मधला डाटा इन्क्रिप्ट करतात तो डाटा परत डिक्रिप्ट करायचा असेल तर त्या करिता पैसे मागतात . 
डाटा इन्क्रिप्ट करणं म्हणजे सामान्य इंग्रजी भाषा बदलून त्याला वेगळ्याच सांकेतिक भाषेत सेव्ह करणे त्यामुळे  तो डाटा वाचणे कुणालाही शक्य होत नाही अन तो तर परत सामान्य भाषेत आणायचा असेल,ज्याला डिक्रिप्शन म्हणतात,आणि या  डिक्रिप्शन करिता पैसे भरावे लागतील अशी मागणी  हे रॅन्समवेअर करत आहेत
‘रॅन्समवेअर’. हे व्हायरस तुमचा संगणक लॉक करतात अथवा तुमचा डाटा इन्क्रिप्ट करतात त्यामुळे इतर कुठल्याही व्हायरस पेक्षा हे रॅन्समवेअर जास्त हानिकारक ठरू व्हायरसबाधित डाटा पूर्ववत करणं जवळपास अशक्य असत 
रॅन्समवेअरचा संगणकात शिरकाव कसा होतो  :
 - सॉफ्टवेअरची किमंत फार परंतु  Cracked Softwares स्वरूपात ती इंटरनेटवर मोफत उपलब्ध असतात .  सायबर गुन्हेगार ह्यात सॉफ्टवेरमध्ये  अशा Cracked Softwares मध्ये रॅन्समवेअर जोडून ते इंटरनेटवर इंटरनेट वापरकर्त्यांना डाउनलोड करिता उपलब्ध करून देतात.
- अज्ञात स्रोतांहून आलेले  प्रलोभने दाखवणारे इमेल याद्वारे  रॅन्समवेअरचा संगणकात शिरकाव होतो . ती इमेल उघडताच त्या सोबत असलेलया अटॅचमेंट  द्वारे हे रॅन्समवेअर आपल्या संगणकात डाउनलोड होतात.
  - इंटरनेट वरील रॅन्समवेअरचा  प्रादुर्भाव झालेली संकेतस्थळे. (Malicious Websites)

सायबर सिक्युरिटी

आजच्या युगात सर्वच  गोष्टी ऑनलाइन होत आहेत.  अनेक आर्थिक व्यवहार जसे खरेदी वैगरे हे इंटरनेटवरून होत आहेत. अशा वातावरणात असुरक्षिततासुद्धा वाढत आहे. चोर दरोडेखोर आता या आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीनं दरोडे घालत आहेत. कधी पासवर्ड चोरून तर कधी गोपनीय माहिती लंपास करून व शोधून . या सर्व गोष्टींपासून संरक्षण करणा-या तज्ज्ञांची म्हणजेच सबर पोलिसांची गरज मोठय़ा प्रमाणात निर्माण झाली आहे . यातूनच सायबर सिक्युरिटीचं करिअर  वाढत आहे.

स ध्या सर्वच जग संगणकावर आधारलं आहे. त्यामुळे आर्थिक व्यवहारही संगणकाद्वारेच होत आहेत. . पैसे ट्रान्स्फर करण्यापासून ते डिमांड ड्राफ्ट बनवण्यापर्यंत सगळ्याच बँका ग्राहकांना बसल्याजागी ऑनलाइन सेवा देत आहेत.  पैसे पाठवणं संगणक किंवा मोबाइलवरून शक्य झालं आहे. या व्यवहारात आपला लॉग इन आयडी आणि पासवर्ड महत्त्वाची भूमिका बजावतो. आधुनिक आर्थिक गुन्हे हे याच प्रकारातून सुरू होतात. सायबर गुन्हय़ांमध्ये आर्थिक गुन्हय़ांव्यातिरिक्त  वेबसाइट हॅकिंग, माहितीची चोरी किंवा चुकीची माहिती अपलोड करणे, ई-मेल चोरणे अशा सामाजिक गुन्हय़ांचाही समावेश असतो. अशा वेळी गरज असते ती सायबर सिक्युरिटीची.

सायबर सिक्युरिटी म्हणजे इंटरनेटवरून होणा-या विविध व्यवहारांना संरक्षण देणे.  एखाद्या वेबसाइटला संरक्षण देणं असेल, आर्थिक संस्थेला संरक्षण देणं असेल किंवा आर्थिक गुन्हय़ातील तपासात मदत करणं हे सर्व प्रकार सायबर सिक्युरिटीमधे असतात . एखाद्या कंपनीला जिचा मोठा डेटा संगणकीकृत आहे तिलाही सायबर तज्ज्ञांची गरज असते. एखाद्या महत्त्वाच्या संस्थेच्या वेबसाइटवरून माहिती चोरणं, तिचं स्वरूप बिघडवणं हे प्रकार होऊ शकतात, ज्याचा मोठा आर्थिक फटका तिला बसू शकतो. हे टाळण्यासाठी कंपन्यांनासुद्धा मोठय़ा प्रमाणात सायबर सिक्युरिटी लागते. 

सर्वच बँकांना आपले आर्थिक व्यवहार सुरक्षित ठेवण्यासाठी सायबर तज्ज्ञांची गरज लागतेय. इतरही अनेक आर्थिक संस्था सायबर तज्ज्ञांची मदत घेतात. या व्यतिरिक्त मुंबई पोलिसांची सायबर गुन्हा शाखा आहे. हे काम अत्यंत आधुनिक, प्रतिष्ठेचं, नावीन्याचं असं करिअर सायबर सिक्युरिटी सायबर तज्ज्ञांला देतं.

सायबर गुन्हेगारी टाळण्याचे  प्रतिबंधक उपाय

सायबर विश्वातील बहुतेक आर्थिक गुन्हे पासवर्ड व login आयडी चोरून घडतात. बर्‍याचश्या एक्सपर्ट कंप्यूटर वापरणार्‍यानासुद्धा त्यांच्या नकळत पासवर्ड व login आयडी कसा चोरला

जाऊ शकतो याची नीटशी कल्पना नसते. बॅंक  अशा प्रकारे घडलेल्या गुन्ह्यातील आर्थिक नुकसानीची जबाबदारी घेत नाहीत.

१)काही बॅंकतुम्हाला दर 2 आठ्वड्यानी तुमचा पासवर्ड बदलण्यास भाग पाडतात. आपण काय ही नसती कटकट म्हणून त्रागा करतो. पण ही सायबर गुन्हे टाळण्यासाठी

महत्वाची बाब आहेम्हणून  त्याकडे दुर्लक्ष करून चालणार नाही..

२)आर्थिक व्यवहार करण्यासाठी संस्था अथवा बँका  त्यांच्या अधिकृत संकेतस्थळाचा इंटरनेटवरचा पत्ता (URL) तुम्हाला पाठवते. तो पत्ता जर https:// ह्या शब्दाने चालू होत नसेल तर सावधान! http:// ह्या शब्दाने चालू होणारे इंटरनेटवरचे सर्व URL सुरक्षित नसतात. http:// पत्ता असणार्‍या संकेत स्थळावर तुम्ही टाइप केलेला सर्व मजकूर इंटरनेटला जोडलेली कुठलीही व्यक्ती थोड्या प्रयत्नांती वाचू शकते व त्या माहितीचा गैरवापर करू शकते

३)  कंप्यूटर सुरक्षेच्या दृष्टीने कुठलीही महत्वाची माहिती चॅट करताना टाइप करू नका. उदाहरणार्थ क्रेडिट कार्ड नंबर, PAN कार्ड नंबर, तुमची जन्म तारीख इत्यादी. तुम्ही जर चॅट करतांना माइक्रोफोन व वेब कॅमेरा वापरत असाल तर त्यामार्फत तुम्हाला नकळत तुमच्या हालचाली, फोनवरची बातचीत, तुम्ही 

की-बोर्ड वरची कुठली बटने दाबलीत हे सायबर चोर  प्रयत्नांती समजू शकतो व त्या माहितीचा उपयोग करून तुमचा पासवर्ड पण चोरला जाऊ शकतो. यावर सोपा उपाय म्हणून माइक्रोफोन व वेब कॅमेरा काम झाल्यावर बंद करा किंवा झाकून ठेवा.

४) सध्या स्पाय वेयरचा प्रसार प्रचंड वाढलाय काही ई-मेल उघडल्यावर लगेचच तुमच्या कंप्यूटर मध्ये स्पाय वेयर शिरू शकते. तसेच काही गेम्स व प्रोग्रॅम्स् डाउनलोड करताना पण स्पाय वेयर शिरू शकते. अश्या विविध प्रकारांनी स्पाय वेअर तुमच्या नकळत तुमच्या कंप्यूटर मध्ये शिरतात आणि तुम्ही कंप्यूटर वर काय करता याची पूर्ण खबरबात ठेवतात. तुमची खाजगी माहिती, काय पासवर्ड टाइप केले, कुठले प्रोग्रॅम वापरले, कुठल्या वेब साईट ना भेटी दिल्या ही माहिती स्पाय वेअरच्या साह्यानी सायबर चोरांच्या हाती लागू शकते.

५)चॅट करताना कुठलीही महत्वाची माहिती टाइप करू नका. वेब कॅमेरा काम झाल्यावर बंद करा किंवा झाकून ठेवा.

६)दर 2 ते ३  आठवड्यानी तुमचे पासवर्ड बदला. पासवर्ड असे ठेवा की जे सहज ओळखायला कठीण राहतील. पासवर्ड मध्ये तुमचा , फोन नंबर, जन्म तारीख, घरातल्या लोकांची नावे यांचा वापर टाळा.

७) 2 किंवा 3 दिवसांनी कंप्यूटर च्या वापरामुळे जमा झालेली तात्पुरती डाउनलोडेड माहिती व जुनी वेब पेजेस कायमस्वरूपी काढून टाकत चला.

 . कंप्यूटर आणि इंटरनेट चे फायदे पाहता कंप्यूटर न वापरणे हा पर्याय नसून आपण कंप्यूटर वापरताना थोडी काळजी घेतली तर ह्या सायबर चोरांवर मात करणे अजिबात अवघड नाही.इथे दिलेले उपाय तुम्हाला कंप्यूटर वर सुरक्षित आर्थिक व्यवहार करण्यास खचीत मदत करतील.
८) तुमच्या सिस्टममध्ये एखाद्या चांगल्या कंपनीचा अॅण्टी व्हायरस टाकून घ्यावा आणि  अॅण्टी व्हायरसची शेवटची तारीख लक्षात ठेऊन ते वेळच्या वेळी अपडेट करन घ्यावे . तसेच तुम्ही तुमच्या कम्प्युटरला जेव्हा कधी मोबाइल, पेन ड्राईव्ह किंवा दुसरे कोणते डिव्हाईस जोडाल तेव्हा ते स्कॅन करुन घ्या. कोणत्या नोंदणीकृत वेबसाइटवरुनच  काही डाऊनलोड करावे . तसेच तुमची सिस्टम वेळच्या वेळी फॉर्मेट करत जा.
९)एखाद्या अनोळखी, व्यक्तीचा किंवा कंपनीचा ई-मेल आला असेल, तर तो ओपन करु नका.
१०)तसेच जरी ई-मेल करणारा व्यक्ती ओळखीचा असेल  मात्र ई-मेलचा विषय दररोजपेक्षा वेगळा किंवा नेहमीच्या  कामाशी मिळता जुळता, विस्कळीत असेल तरीही तो ई-मेल ओपन करु नका .
११)ई-कॉमर्स वेबसाईटवरुन खरेदी करताना सावधानता बाळगाफेसबुक, लिंकडेन आणि ट्विटरचा वापर कमीत कमी करुन अनोळखी जाहिराती किंवा मेसेज ओपन करु नये.
१२)कंपनीत काम करत असतांना पर्सनल पेन ड्राईव्ह किंवा कंपनीच्या एक्स्टर्नल हार्ड डिस्कचा वापर टाळावा
१३)रॅन्समवेअर संदर्भातील तक्रारींचं निवारण करण्यासाठी राज्य सरकारनं हेल्पलाईन सुरू केली आहे त्यांच्याशी  संपर्क साधा.
१४) एक वेबसाईट उघडत असताना अपोआप इतर जाहिरातींनी भरलेल्या अथवा काही आकर्षक साहित्याने भरलेल्या वेबसाईट उघडत असल्यास त्या तत्काळ बंद करून टाकावयात . ह्याकरिता मोफत AdblockPlus याची  मदत घ्या 

लेखक : प्रा य़ोगेश हांडगे 

(लेखक पुणे इन्स्टिट्यूट ऑफ कम्प्युटर टेक्नॉलॉजी येथील कम्प्युटर विभागात सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत. )