नेट बँकिंग वापर करतांना सायबर चोरांपासून सावध रहा 

                                        .............सायबर सिक्युरिटी"सायबर पोलिस "

सध्याच्या  आधुनिक युगात  बँकिंग सुविधांचा लाभ घेणे खूपच सोयीचे झाले आहे. जसे पैसे हवे असतील तर पूर्वी प्रमाणे बँकेत  पावती भरून लांब लाईन मध्ये उभे राहण्याची गरज नहि। ATM चा वापर करून लगेच ताबडतोब आपणास पैसे मिळू शकतात. आज घरो घरी इंटरनेट चा वापर वाढला आहे, त्यामुळे जवळपास सर्वच बँकांनी इंटरनेट द्वारे बँकिंग ची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. नेट बँकिंग च्या सुविधे मुळे आपण घर बसल्या बिल भरणे, पैसे दुसरी कडे पाठवणे, असे सहजगत्या करू शकतो. परंतु हे सर्व करत असताना आपल्या कडून नजर चुकीने काही त्रुटी राहतात आणी  सायबर चोरांकडून हकिंग सारखे प्रकार घडून आपणास नाहक मनस्ताप सहन करावा लगतो.

आपण इथे  नेट बँकिंग प्रणाली समजून घेऊ, आज सर्वच बँका आप आपल्या नेट बँकिंग प्रणाली मध्ये ग्राहकांची व व्यवहाराची सुरक्षा व गोपनीयता राखण्यास प्राधान्य देतात. सर्व साधारणपणे ह्या सुविधेचा वापर करताना बँक तुमचे दोन गोपनीय पासवर्ड विचरते, म्हणजेच जोवर आपण हे दोन्ही पासवर्ड देत नाही तोवर व्यवहार पूर्ण होत नहिच. त्याच प्रमाणे काही बँक अजून सुरक्षितता राखण्याच्या दृष्टीने तुम्हास तुमच्या मोबाइल वर पासवर्ड पाठवून व्यवहार तुम्हीच करत आहात याची खात्री करून घेते. 

आता हे सर्व सुरक्षेतेचे उपाय असताना देखील आपल्या नेट बँकिंग सुविधेचा गैर वापर कसा होतो असे प्रत्येकालाच वाटते . यासाठी हे हॅकर ग्राहकाच्या  अज्ञानाचा वापर करतात. तो खालील प्रमाणे 

 सर्वात पहिला व महत्वाचा नियम म्हणजे, कुठलीही बँक व बँकेचा प्रतिनिधी फोन, इमेल व वैयक्तिक रित्या तुम्हास खात्याबद्दल व पासवर्ड बद्दल विचारणा करत नहि.सर्व साधारण पणे बरेचसे ग्राहक ह्या जाळत फसतात व आपल्या खात्या ची सर्व माहिती बँकेने विचारली म्हणून देऊन बसतात आणि नंतर ह्याच माहितीच्या आधारे हॅकर म्हणजेच चोर आपले खाते साफ करतात.

ह्याचोरांपासून  सावध राहण्यासाठी  पुढील नियमांचे नियमित पणे पालन करावे .

१) आपल्या खात्याची माहिती कुणालाही अगदी बँकेलाही फोन, इमेल वा वैयक्तिक प्रतिनिधीस देऊ नका.

२) आपला पासवर्ड नियमित पणे दर १५ दिवसांनी बदलत राहा

.३) पासवर्ड अतिशय कठीण पातळीचा ठेवा त्यात, शब्द अंक , विशेष चिन्हांचा वापर कराच करा.

५) बँकेची sms सुविधा सुरु ठेवा.

.६)  बँकेचे व्यवहार सायबर कफे मधून न करता घरातील कॉम्पुटरवर करा .

७) बँकेचे संकेत स्थळ नीट पाहून टाइप करा. https दिसत नसल्यास व्यवहार करू नका.

 सायबर सिक्युरिटी

आजच्या युगात सर्वच  गोष्टी ऑनलाइन होत आहेत.  अनेक आर्थिक व्यवहार जसे खरेदी वैगरे हे इंटरनेटवरून होत आहेत. अशा वातावरणात असुरक्षिततासुद्धा वाढत आहे. चोर दरोडेखोर आता या आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीनं दरोडे घालत आहेत. कधी पासवर्ड चोरून तर कधी गोपनीय माहिती लंपास करून व शोधून . या सर्व गोष्टींपासून संरक्षण करणा-या तज्ज्ञांची म्हणजेच सबर पोलिसांची गरज मोठय़ा प्रमाणात निर्माण झाली आहे . यातूनच सायबर सिक्युरिटीचं करिअर  वाढत आहे.

स ध्या सर्वच जग संगणकावर आधारलं आहे. त्यामुळे आर्थिक व्यवहारही संगणकाद्वारेच होत आहेत. . पैसे ट्रान्स्फर करण्यापासून ते डिमांड ड्राफ्ट बनवण्यापर्यंत सगळ्याच बँका ग्राहकांना बसल्याजागी ऑनलाइन सेवा देत आहेत.  पैसे पाठवणं संगणक किंवा मोबाइलवरून शक्य झालं आहे. या व्यवहारात आपला लॉग इन आयडी आणि पासवर्ड महत्त्वाची भूमिका बजावतो. आधुनिक आर्थिक गुन्हे हे याच प्रकारातून सुरू होतात. सायबर गुन्हय़ांमध्ये आर्थिक गुन्हय़ांव्यातिरिक्त  वेबसाइट हॅकिंग, माहितीची चोरी किंवा चुकीची माहिती अपलोड करणे, ई-मेल चोरणे अशा सामाजिक गुन्हय़ांचाही समावेश असतो. अशा वेळी गरज असते ती सायबर सिक्युरिटीची.

सायबर सिक्युरिटी म्हणजे इंटरनेटवरून होणा-या विविध व्यवहारांना संरक्षण देणे.  एखाद्या वेबसाइटला संरक्षण देणं असेल, आर्थिक संस्थेला संरक्षण देणं असेल किंवा आर्थिक गुन्हय़ातील तपासात मदत करणं हे सर्व प्रकार सायबर सिक्युरिटीमधे असतात . एखाद्या कंपनीला जिचा मोठा डेटा संगणकीकृत आहे तिलाही सायबर तज्ज्ञांची गरज असते. एखाद्या महत्त्वाच्या संस्थेच्या वेबसाइटवरून माहिती चोरणं, तिचं स्वरूप बिघडवणं हे प्रकार होऊ शकतात, ज्याचा मोठा आर्थिक फटका तिला बसू शकतो. हे टाळण्यासाठी कंपन्यांनासुद्धा मोठय़ा प्रमाणात सायबर सिक्युरिटी लागते. 

सर्वच बँकांना आपले आर्थिक व्यवहार सुरक्षित ठेवण्यासाठी सायबर तज्ज्ञांची गरज लागतेय. इतरही अनेक आर्थिक संस्था सायबर तज्ज्ञांची मदत घेतात. या व्यतिरिक्त मुंबई पोलिसांची सायबरगुन्हा शाखा आहे. हे काम अअत्यंत आधुनिक, प्रतिष्ठेचं, नावीन्याचं असं करिअर सायबर सिक्युरिटी सायबर तज्ज्ञांला देतं.

सायबर गुन्हेगारी टाळण्याचे  प्रतिबंधक उपाय

सायबर विश्वातील बहुतेक आर्थिक गुन्हे पासवर्ड व login आयडी चोरून घडतात. बर्‍याचश्या एक्सपर्ट कंप्यूटर वापरणार्‍यानासुद्धा त्यांच्या नकळत पासवर्ड व login आयडी कसा चोरला

जाऊ शकतो याची नीटशी कल्पना नसते. बॅंक  अशा प्रकारे घडलेल्या गुन्ह्यातील आर्थिक नुकसानीची जबाबदारी घेत नाहीत.

१)काही बॅंकतुम्हाला दर 2 आठ्वड्यानी तुमचा पासवर्ड बदलण्यास भाग पाडतात. आपण काय ही नसती कटकट म्हणून त्रागा करतो. पण ही सायबर गुन्हे टाळण्यासाठी

महत्वाची बाब आहेम्हणून  त्याकडे दुर्लक्ष करून चालणार नाही..

२)आर्थिक व्यवहार करण्यासाठी संस्था अथवा बँका  त्यांच्या अधिकृत संकेतस्थळाचा इंटरनेटवरचा पत्ता (URL) तुम्हाला पाठवते. तो पत्ता जर https:// ह्या शब्दाने चालू होत नसेल तर सावधान! http:// ह्या शब्दाने चालू होणारे इंटरनेटवरचे सर्व URL सुरक्षित नसतात. http:// पत्ता असणार्‍या संकेत स्थळावर तुम्ही टाइप केलेला सर्व मजकूर इंटरनेटला जोडलेली कुठलीही व्यक्ती थोड्या प्रयत्नांती वाचू शकते व त्या माहितीचा गैरवापर करू शकते

३)  कंप्यूटर सुरक्षेच्या दृष्टीने कुठलीही महत्वाची माहिती चॅट करताना टाइप करू नका. उदाहरणार्थ क्रेडिट कार्ड नंबर, PAN कार्ड नंबर, तुमची जन्म तारीख इत्यादी. तुम्ही जर चॅट करतांना माइक्रोफोन व वेब कॅमेरा वापरत असाल तर त्यामार्फत तुम्हाला नकळत तुमच्या हालचाली, फोनवरची बातचीत, तुम्ही 

की-बोर्ड वरची कुठली बटने दाबलीत हे सायबर चोर  प्रयत्नांती समजू शकतो व त्या माहितीचा उपयोग करून तुमचा पासवर्ड पण चोरला जाऊ शकतो. यावर सोपा उपाय म्हणून माइक्रोफोन व वेब कॅमेरा काम झाल्यावर बंद करा किंवा झाकून ठेवा.

४) सध्या स्पाय वेयरचा प्रसार प्रचंड वाढलाय काही ई-मेल उघडल्यावर लगेचच तुमच्या कंप्यूटर मध्ये स्पाय वेयर शिरू शकते. तसेच काही गेम्स व प्रोग्रॅम्स् डाउनलोड करताना पण स्पाय वेयर शिरू शकते. अश्या विविध प्रकारांनी स्पाय वेअर तुमच्या नकळत तुमच्या कंप्यूटर मध्ये शिरतात आणि तुम्ही कंप्यूटर वर काय करता याची पूर्ण खबरबात ठेवतात. तुमची खाजगी माहिती, काय पासवर्ड टाइप केले, कुठले प्रोग्रॅम वापरले, कुठल्या वेब साईट ना भेटी दिल्या ही माहिती स्पाय वेअरच्या साह्यानी सायबर चोरांच्या हाती लागू शकते.

५)चॅट करताना कुठलीही महत्वाची माहिती टाइप करू नका. वेब कॅमेरा काम झाल्यावर बंद करा किंवा झाकून ठेवा.

६)दर 2 ते ३  आठवड्यानी तुमचे पासवर्ड बदला. पासवर्ड असे ठेवा की जे सहज ओळखायला कठीण राहतील. पासवर्ड मध्ये तुमचा , फोन नंबर, जन्म तारीख, घरातल्या लोकांची नावे यांचा वापर टाळा.

७) 2 किंवा 3 दिवसांनी कंप्यूटर च्या वापरामुळे जमा झालेली तात्पुरती डाउनलोडेड माहिती व जुनी वेब पेजेस कायमस्वरूपी काढून टाकत चला.

 . कंप्यूटर आणि इंटरनेट चे फायदे पाहता कंप्यूटर न वापरणे हा पर्याय नसून आपण कंप्यूटर वापरताना थोडी काळजी घेतली तर ह्या सायबर चोरांवर मात करणे अजिबात अवघड नाही.इथे दिलेले उपाय तुम्हाला कंप्यूटर वर सुरक्षित आर्थिक व्यवहार करण्यास खचीत मदत करतील.

लेखक : प्रा य़ोगेश हांडगे 

(लेखक पुणे इन्स्टिट्यूट ऑफ कम्प्युटर टेक्नॉलॉजी येथील कम्प्युटर विभागात सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत. )