सायबर स्टॉकिंग

सायबर स्टॉकिंग !............इंटरनेटवर  महिलांनी राहावे  सावध

 पूर्वीपासून हुंडाबळी, कौटुंबिक हिंसाचार, छेडछाड, कामाच्या ठिकाणी होणारा लैंगिक छळ, एकतर्फी प्रेमातून होणारा छळ अशा अनेक पद्धतीचा हिंसाचार स्त्रियांवर होत होता  आणि आता तर त्यामध्ये इंटरनेटमुळे होणा-या छळाचाही समावेश झाला आहे.  
इंटरनेट येण्याच्या पूर्वी  पत्र पाठवून मुलींचा / स्त्रियांचा छळ होत होता . आता  तंत्रज्ञानाच्या  युगात पत्रांची   जागा  ई-मेलने  घेतली  आहे. बऱ्याचदा  ई-मेलमध्ये स्त्रियांना अथवा मुलींना ब्लॅकमेल करणे, धमकावणे  इत्यादी प्रकार घडत  आहेत . बहुतांश घटनांमध्ये  जवळची व्यक्ती खोटे किंवा फेक ई-मेल आयडी काढून अशा  प्रकारचे ई-मेल पाठविण्याचे काम करत असतात.
 सायबर स्टॉकिंग या प्रकारात इंटरनेटच्या माध्यमातून पीडित व्यक्तीला त्रास दिला  जाते. त्यामध्ये  फोन कॉल्स करणे,  व्यक्तीविरुद्ध त्याच्या वस्तूवर घाणेरडे संदेश किंवा वाक्य लिहिणे असे कृत्य केले जाते. बऱ्याचदा  या प्रकारामधील गुन्हेगार हा  प्रेमभंग झालेला, एकतर्फी प्रेम करणाराअसतो , तर काही वेळा अपमानित व्यक्ती  बदला घेण्याच्या भावनेनेही अशी कृती करत असतो. या प्रकारात  पीडित व्यक्तीची संपूर्ण वैयक्तिक माहिती, कौटुंबिक माहिती फोन नंबर आणि पीडित व्यक्तीची दैनंदिनी  या सर्वांची माहिती जमा करून त्या माहितीचा वापर पीडित व्यक्तीला इजा पोहोचवली जातो . ही वैयक्तिक माहिती इंटरनेटच्या सेक्स सर्व्हिस किंवा डेटिंग सर्व्हिसच्या वेबसाइटवरही पोस्ट केली गेल्याचे प्रकारही घडलेले आहे  
इंटरनेटच्या छळाचे काही प्रकार 
सायबर डिफिमेशन - स्त्रियांवर होणा-या या सायबर गुन्ह्यांमध्ये गुन्हेगार व्यक्ती पीडित व्यक्तीबद्दलची माहिती, पीडित व्यक्तीची मित्र-मैत्रिणींमध्ये बदनामी होईल अशी माहिती ई-मेल किंवा इंटरनेट वेबसाइटवर प्रसिद्ध करते.
मोर्फिंग - या प्रकारामध्ये पीडित व्यक्तींच्या/स्त्रियांच्या फोटोमध्ये बदल करून खोट्या ई-मेल आयडीचा वापर करून वेगवेगळ्या वेबसाइटवर पोस्ट  करत असतो. 
 अशा प्रकारच्या केसेस सगळ्याच शहरामध्ये होतात. खूप केसेसमध्ये या बदनामी किंवा आपली प्रसिद्धी होईल या कारणामुळे रिपोर्ट होत नाही. हे सगळ्या प्रकारचे सायबर क्राइम स्त्रियांच्या संदर्भात घडत असून ते बंद होण्यासाठी अधिक प्रभावी उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.
 व्हॅलंटाइन डे  अनेकींच्या मनात धास्ती निर्माण करत असतो .  कारण विकृत माणसं लक्ष्य बनवलेल्या स्त्रीचा अनेक मार्गानी पाठपुरावा करतात.  आणि या तंत्रज्ञानाच्या युगात तर सायबर स्टॉकिंग किंवा इंटरनेटवरून दिला जाणारा ऑनलाइन त्रास. इंटरनेटचं माध्यम वापरून स्त्रियांचा  छळ केला जात आहे 
एखाद्या स्त्रीला त्रास देण्याच्या हेतूने हे सायबर स्टॉकर्स सायबर स्टॉकिंग किंवा इंटरनेटवरील छळ सुरू करतात .  इंटरनेटच्या साहाय्याने कुणाचीही  माहिती कोणीही विकृत स्टॉकर एका क्षणात काढू शकतो.
 महिलांनी इंटरनेट सुरक्षेचेच्या नियमां बाबतीत अधिक संवेदनशील राहून विशेष सावधगिरी बाळगली पाहिजे. ऑनलाइन स्टॉकिंग होत असेल तर त्याकडे अजिबात दुर्लक्ष करू नये. अशा स्टॉकर्सचा तत्काळ बंदोबस्त करणं गरजेचं असतं. वेळीच लक्ष न दिल्यामुळे समाजात बदनामी होईल या भीतीने व त्यातून येणाऱ्या   नैराश्याने काही स्त्रियां आत्महत्याहि  करतात 
 सायबर स्टॉकर्सवर वचक ठेवण्यासाठी प्रत्येक मोठय़ा शहरात पोलिसांचे विशेष सायबर क्राइम सेल आहेत. जिथे तक्रार नोंदवल्यावर या स्टॉकर्सच्या आयपी अ‍ॅड्रेसवरून त्याचा पत्ता शोधून काढला जातो व त्यांचा त्रास कायमचा बंद होऊ शकतो. तरीही सायबर स्टॉकरकडून दिल्या जाणारा  त्रास बंद करण्याकरिता  इंटरनेटवर  सुरक्षा नियमांचं पालन करून सावधानतेने सक्रिय असायला पाहिजे आणि तरीही हे प्रकार बंद होत नसतील  तर जरूर त्याची पोलिसांकडे तक्रार करावी . . प्रेमभंग किंवा इतरही काही वैयक्तिक कारणामुळे दुखावलेली माणसं मग पुढे स्टॉकिंग म्हणजे इंटरनेटवरून स्त्रीच्या मागे पडतात. या प्रकारात स्त्रीला धमक्या दिल्या जातात.  तिच्या नावाने डुप्लिकेट अकाऊंट बनवून त्यातून पुरुषांशी तिच्या नावाने चॅटिंग केलं जातं, संदेश पाठवले जातात. त्या स्त्रीची आक्षेपार्ह अवस्थेतली बनावट छायाचित्रं सोशल नेटवर्किंग साइट्सवर टाकली जातात.  स्टॉकर्स हे मानसिकदृष्टय़ा आजारी असतात.  स्टॉकर्स स्त्रीचं सोशल वेबसाइट्सवरील अकाउंटही हॅक करतात. मग त्या अकाउंटवर मानहानी करणारा लज्जास्पद मजकूर टाकला टाकतात  किंवा छायाचित्रांचा गैरवापर करतात.
सायबर स्टॉकर्सची  सायबर क्राइम सेल पोलिसांकडे जाऊन तक्रार नोंदवा.  या स्टॉकर्सने केलेल्या प्रकारांची नोंद जरूर ठेवा. मुख्य म्हणजे घाबरून जाऊ नका. आणि  कुटुंबाशी या सर्व गोष्टी शेअर करा. 
महिलांनी लक्षात ठेवल्याच पाहिजेत अशा महत्वाच्या सायबर सेफ्टी टीप्स
»  कोणतीही खासगी माहिती कधीही सोशल मीडियावर देऊ नका.
»  खासगी माहिती किंवा फोटो सोशल साइटवर टाकू नका 
»  त्रास देणाऱ्या  व्यक्तींना ब्लॉक करा.
»  अकाउंट्सचे पासवर्ड वारंवार बदलत राहा. 
»   सोशल मीडिया अकाउंटला कोणत्या व्यक्ती भेट देतात याची तपासणी करा.
» मित्र-मैत्रिणींच्या तसेच  ओळखीच्या व्यक्तीच्या अकाउंटवरुन काही आक्षेपार्ह संदेश येत असतील तर त्यांच्याकडून खातरजमा करून घ्या.
»  अनोळखी ई-मेल्स उघडून पाहू नका.
»  फ्रेंडलिस्टमध्ये  अनोळखी  व्यक्तींचा समावेश करू नका.
»  अनोळखी व्यक्तींशी ऑनलाइन चॅटिंग करु नका .
सायबर कायदे 
 सायबर स्टॉकिंगमध्ये छायाचित्रं किंवा व्हीडिओ मिळवून ते पोर्नोग्राफी साइट्सवर वापरले जातात. आपल्याकडे आयटी अ‍ॅक्ट २००० हा सायबर क्राइमसाठी बनवलेला अत्यंत कडक असा कायदा अस्तित्वात आहे. या कायद्याअंतर्गत सायबर स्टॉकरला कडक अशी शिक्षा होऊ शकते. गुन्हा सिद्ध झाल्यास दहा वर्ष तुरुंगवास व मोठा  दंड होऊ शकतो.  पण जर  स्टॉकर  हा परदेशातीलअसेल तर त्याला आपल्या कायद्या अंतर्गत आपण काहीच प्रतिबंध करू शकत नाही.  त्यामुळे इंटरनेटवर सक्रिय राहताना महिलांनी खूप सजग राहणं आवश्यक आहे

लेखक : प्रा योगेश  हांडगे 

(लेखक पुणे इन्स्टिट्यूट ऑफ कम्प्युटर टेक्नॉलॉजी येथील कम्प्युटर विभागात सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून कार्यरत आहेत. )